Denge Fizik Tedavisi (Vestibuler Rehabilitasyon)
Ayakta dengede durabilme ve hareket edebilmek için beyin denge merkezinin 3 yerden uyaranları alıp işlemesi gereklidir. Bunlar iç kulak denge organı, göz ve derin duyu (kas iskelet sistemi)’dur. Bu 3 organdan birinin etkilenmesi sonucunda dengesizlik oluşmaktadır. En sık olarak da iç kulak denge organı etkilenmektedir.
İç kulak hastalıklarına bağlı gelişen denge bozuklukları erken dönemde vertigo ve dengesizlik ile sonuçlanırken zamanla beyin, iç kulaktan gelen uyarıları tekrar düzenleyerek iyileşme oluşmaktadır. Buna beyinin kompanzasyon, adaptasyon yeteneği denmektedir. Bazı durumlarda bu kompanzasyon dönemi uzamakta ve hastada kronik bir dengesizlik oluşmaktadır. Bu kompanzasyonun desteklenmesi işlemine vestibuler rehabilitasyon denmektedir.
Vestibuler rehabilitasyonun kullanıldığı hastalıklar
- Tek taraflı iç kulak denge organı hasarı
- Vestibuler nörinit
- Çift taraflı denge organı hasarı
- Kristal oynaması (BPPV)
- Persistan postural perceptional dizziness
- Vestibuler migren
- Kafa travması sonrası
- Beyin nedenli denge bozuklukları (inme felç sonrası)
- Multipl skleroz
- Parkinson hastalığı
- Denge cerrahileri sonrası
- Yaşlılığa bağlı kronik dengesizlik
Vestibuler rehabilitasyon 3 temel esasa dayanır
- Adaptasyon (uyarlama): Uygulanan özellikli egzersizlerle denge sistemi içinde hastalığa bağlı gelişen yetersizliğin adapte edilmesi amaçlanır.
- Habituasyon (alıştırma): Hastada dengesizlik ve vertigoya neden olan unsurun belirlenip bu unsurun laboratuvar ortamında uygulanması ile hastanın alıştırılması amaçlanır ve zamanla bu unsurdan minimal etkilenmesi amaçlanır.
- Substitusyon (yerine koyma) Dengeyi sağlamak için hastalığa bağlı gelişmiş olan eksik olan uyarının diğer uyarılarla güçlendirilmesi esasına dayanır.
Amaç; baş hareketleri sırasında bakışı sabitleyebilmek, statik (sabit) ve dinamik (hareketli) duruş ve dengenin tekrar sağlanabilmesi, hastanın bilgilendirilerek hastada yarattığı endişenin azaltılması ile günlük hayatta geri dönüşün sağlanmasıdır.
Denge bozukluğunun derecesinin belirlenmesi ve rehabilitasyon sonrası dengenin ne kadar güçlendiğinin ortaya konması açısından bilgisayarlı dinamik posturografi ile hastalar takip edilmelidir.
Günümüz teknoloji geliştikçe denge rehabilitasyonu için sanal gerçeklik teknolojileri daha sıklıkla kullanılmaktadır. Hastanın dengesizlik yaşadığı ortam güvenli laboratuvar ortamında sanal gerçeklik ile oluşturabilmektedir. Hem hastanın adaptasyon gücünü arttırmakta hem de alıştırma eksersizleri ile dengesizlik yaratan ortamla başa çıkma seviyesini arttırmaktadır.
Tedavi süresi; hastalığın tipine, hastanın kalan denge rezervinin derecesine, genel fiziksel kondisyonuna göre değişkenlik göstermekte birlikte günlük 50-60 dakikalık seanslar halinde 6 hafta ile 6 ay arası planlanmaktadır.
